قطار اندیمشک

محمّد قهرمان زادهٔ ۱۰ تیر سال ۱۳۰۸ در تربت حیدریه ـ درگذشتهٔ ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۲، شاهزاده قاجار، پژوهشگر، مصحح و شاعر خراسانی است. او در ۱۰ تیر ۱۳۰۸ در روستای امیرآباد، واقع در هشت کیلومتری جنوب تربت حیدریه) متولد شد. در پنج سالگی مادرش درگذشت و در سیزده سالگی پدرش، و پس از آن خواهر بزرگش سرپرستی او را به عهده گرفت. در سال پنجم دبیرستان در مشهد با مهدی اخوان ثالث هم‌کلاس شد و این دوستی ادامه یافت. سال ششم ادبی را در دبیرستان البرز تهران به پایان رساند و سپس در دانشکدهٔ حقوق دانشگاه تهران در رشتهٔ قضایی ادامه تحصیل داد، امّا هرگز دنبال کار حقوقی نرفت و فقط به شعر پرداخت. وی از آذر ۱۳۴۰ به مدّت ۲۷ سال تا بازنشستگی به‌عنوان کتابدار دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه فردوسی مشغول به فعالیت بود. علاقهٔ محمد قهرمان در سرودن شعر، در غزل و به‌ویژه سبک هندی به اندازه‌ای بود که یکی از شعرای بنام غزل‌سرای هندی شد. او زبان بومی تربت حیدریه را به خوبی می‌دانست و بسیاری از اشعار وی که به زبان محلی سروده شده‌اند، در ردیف اول شعر بومی قرار دارند. از سال ۱۳۳۹ در منزل شخصی‌اش انجمن ادبی به‌صورت هفتگی برگزار می‌شده‌است. وی در سال ۱۳۳۸ با نوهٔ عموی خود به‌نام فرشته قهرمان ازدواج کرد و مقیم مشهد شد. در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۸۴ از سوی دانشگاه فردوسی مشهد و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی در محل دانشگاه مشهد از وی قدردانی به‌عمل آمد. او صاحب تألیفات ارزنده‌ای از جمله چند مجموعه شعر است. در کارنامهٔ او همچنین تصحیح و چاپ چند دیوان از شاعران مختلف به‌چشم می‌خورد. کتاب «روی جادهٔ ابریشم شعر» وی در نهمین جشنوارهٔ بین‌المللی شعر فجر به‌عنوان اثر برگزیده در حوزهٔ شعر معرفی شد. محمدرضا شفیعی کدکنی در مورد محمد قهرمان می‌گوید: «در این خصوص حتی ملک‌الشعرای بهار آن خصوصیت یک شاعر محلّی را به‌صورت کامل، آن گونه که قهرمان دارد، ندارد.»

کتاب بر این رواق مقرنس تهیه مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری است این کتاب گزیده‌ی نقد و بررسی‌های شعر استاد علی معلم دامغانی است. این کتاب پژوهشی ارزشمند است در آثار این شاعر بزرگ پس از انقلاب که شعرها و ترانه‌های او برای مردم آشنا است.

درباره شعر علی معلم باید بدانیم که شعر او دو وجه دارد: وجهی عام که به زبان خواص است و وجهی خاص که به زبان عوام نزدیک تر است. وجه نخست شامل مثنوی است و وجه دوم شامل غزلیات، قطعات و قصاید. معلم در مثنوی های خود نوآوری بنیادینی را در امتداد قالب های شعر کلاسیک پی افکنده است.

به کار گرفتن اوزان غزل و قصیده در مثنوی و رویکرد به فضای شعر نیمایی، ضمن حفظ موازین کلاسیک، تعریفی فشرده از شعری است که معلم به ادبیات دهة اخیر عرضه داشته است. در اشعار معلم، تقریباً هیچ گاه به بیت یا مصراعی بر نمی خوریم که در آن ها وجه ادبی فدای حوادث و جریانات و هیجانات سیاسی و اجتماعی و… شده باشد. او تأثیر سنّت هزار و اند سالة شعر فارسی را به نحوی بسیار شگفت انگیز و زیاد در شعرش عرضه می کند. شعر او به واسطة نظم ممتاز، دیدگاه فکورانه و بینش عمیق شاعر، ممتاز و مشخص شده است.

اما به گفتة سعید هوشنگی و اکبر بهداروند به کارگیری تعبیرات مستعمل و تکراری، یکی از کاستی های موجود در غزل معلم است. استفاده از صحنه های خیال دیگر شاعران، از نمودهای دیگر نقص کلام وی است؛ به ویژه در غزل ها. دکتر صابر امامی می گوید: «آفرینش و توجه به اسطوره های خلقت، از مضمون های اساسی شعر معلم است.» از سوی دیگر محمد کاظم کاظمی در نقد اشعار معلم بیان می کند: «علی معلم یک سلسله هنرنمایی های زبانی دارد که بعضی شان اندک اند اما مجموعة این ها، زبان او را متمایز و پُربار ساخته است.

وجه مشترک همه این کارهای زبانی، خارج ساختن جمله از ساختار عادی و هنجار آن است.» جواد صالحی می گوید: «به گمان من، شعرهای این شاعر، مثل شاعران سبک هندی، برخوردار از ابهامی است که شاعر به عمد در شعرهای خود اعمال کرده است، و این ابهام ناشی از دیدگاه معرفت شناسی اوست و…» در این کتاب همچنین شاعران و نویسندگان دیگری نیز به نقد و تحلیل اشعار علی معلم پرداخته که از میان آن ها برخی یک شعر را برگزیده و آن را مورد نقد قرار داده اند.

از بخت شکر دارم و از «کردگار» هم، که دوباره در غزل فارسی بهار شده است، و جنگ و جدل شعر نو و کهنه واقعا به پایان رسیده است. امروزه دیگر غزلسرایی نشانه ی کهنه گرایی نیست. اگر چند هزار قطعه شعر نوی خوب داشته باشیم در این سی چهل سال اخیر دو چندان آن غزل و رباعی نو داریم. قرار نیست که آینده به گذشته ببازد. اگر شاگردان هیچ گاه از استادان فراتر نمی رفتند و خود در حیطه ی پژوهش یا آفرینش هنر خویش همواره کهتر می ماندند، خلاف قاموس طبیعت و تجربه و واقعیت بود. اغلب شاعران مکتب نیما در دهه ی چهل و دهه های بعد، از خود او بهتر شعر نیمایی گفته اند. غزل، یک دو دهه بعد از نیما درجا زد و دچار کلیشه سرایی انجمن های ادبی شد، تا نسل دوم و به ویژه سوم پس از نیما پا به عرصه ی وجود نهاد. سایه که از نسل و هم نسل نیما بود، حقی در ارتقای غزل دارد. و البته بیش از او بزرگ بانوی غزل دیروز و امروز استاد سیمین بهبهانی. از جوان ترها به عمد نام نمی برم که به یاد نیاوردن، یا از قلم انداختن چند و حتی یک نام بلند در حق آنان جفا خواهد بود و کسی آن را به حساب حافظه ی بی حفاظ و نخ نمای من نخواهد گذاشت.

این کتاب شامل اشعار وی در باب مناجات و مدح و منقبت چهارده معصوم (ع) است. مقدمه ی این کتاب ارزشمند را مرتضی امیری اسفندقه نوشته اند. در بخش هایی از این مقدمه می خوانیم: این مجموعه اما ، مجموعه ی شعر های اهل بیتی شکوهی است. شعرهایی که در ادب امروز ، آئینی نام گذاری میشود... شعر شکوهی از چشم انداز کیفیت و کمیت نمونه ایست خاص و بل اخص که در کمال شگفتی هنوز کاملا به رخ کشیده نشده... باری ((آقا رضا)) شکوه غزل نوی خراسان است و پیش آهنگ و پیش قراول و پیش درآمد آن. و ناگفته خود پیداست که منظور از خراسان یک منطقه جغرافیایی نیست که خراسان، در جهان امروز که از خاکش شعر می روید...