معتزله؛ تاریخ و عقاید

پیدایش علم کلام، اهتمام معصومین (ع) به مباحث عقلی و کلامی، کلام و متکلمان شیعی، کلام و متکلمان معتزلی، تاثیر کلام شیعی از کلام معتزلی در بسیاری از منابع فرقه شناختی.

از دیر زمان تا امروز و نیز در برخی از پژوهش های معاصر، کلام شیعه برگرفته از کلام معتزله معرفی شده و در استقلال آن به عنوان یک نظام کلامی مناقشه شده است. این نوشتار در مقام بررسی صحت و سقم این نظریه، نظام کلامی شیعه را در قرن چهارم و پنجم موضوع مطالعه قرار داده است و آن را با کلام معتزلی مقایسه کرده است.

در فصل اول به مباحث مقدماتی همچون پیدایش علم کلام، اهتمام معصومین (علیهم السلام) به مباحث عقلی و کلامی، کلام و متکلمان شیعی، کلام و متکلمان معتزلی اشاره است.

فصل دوم آموزه های کلامی را (به استثنای مباحث کلام دقیق و مباحث مربوط به صفات باری تعالی) در آثار امامی و معتزلی قرن چهارم و پنجم به تفصیل مورد بررسی قرار داده است.

فصل سوم با مبنا قراردادن شاخص هایی چند برای استقلال کلامی، به سنجش استقلال کلام شیعه پرداخته است. از مجموع آنچه در این کتاب آمده است، روشن می شود که مهم ترین وجه فارق کلام شیعه، مسئله امامت است و سایر اختلاف نظرها به مسئله امامت قابل ارجاع است.

مخالفت امامیان با معتزلیان در حیطه مسائل، روش ها، منابع، مبادی و پاسخ ها، که می توان از آن به آموزه ها تعبیرکرد، همه مبتنی است بر حجّیت قائل شدن برای قول و فعل امامان معصومِ منصوص که جانشین پیامبراند و علوم دین را مستقیما یا با واسطه امام قبلی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) اخذ کرده اند.

این کتاب در کل بیان می دارد که کلام شیعت امامی با مبنا قرار دادن حجیت قول معصوم، از جهات مختلف به ویژه از حیث آموزه ها یک نظام کلامی متمایز از کلام معتزلی است

کتاب حاضر یک اثر تحقیقی در فرقه‌شناسی است. در این اثر تلاش شده است تا با بهره‌وری از منابع معتبر درون و برون فرقه‌ای سه فرقه معرفی شده معتزله، طحاویه و کرامیه، مهم‌ترین نکات تاریخی، اعتقادی، سیاسی، انشعابات و گزارشی از وضعیت این فرق در عصر حاضر… به روش علمی ارائه و بررسی می‌شود.

با توجه به ساختار این اثر کتاب پیش رو می‌تواند به عنوان متن آموزشی برای اساتید فرقه پژوه مورد توجه قرار گیرد.