قاف بی‌نشان‌ها

این کتاب اثری منحصر به فرد از شیخ احمد جام، عارف بزرگ قرن ششم هجری است که توسط حسن نصیری جامی تصحیح و منتشر شده است. این کتاب مجموعه‌ای از نامه‌ها و پاسخ‌های عرفانی شیخ احمد جام به شخصیت‌های مهم عصر خود از جمله سلطان سنجر سلجوقی است.

مقدمه مصحح که حدود 50 صفحه از کتاب را تشکیل می‌دهد، به بررسی دقیق زندگی شیخ احمد جام، آثار وی و جایگاه رسالۀ سمرقندیه در میان این آثار می‌پردازد. نصیری جامی در این بخش توضیح می‌دهد که چگونه این نامه‌ها پس از وفات شیخ توسط مریدانش جمع‌آوری و با عنوان «رسالۀ سمرقندیه» تدوین شده است.

متن اصلی کتاب شامل 13 نامه و مکتوب مهم است که با پرسش سلطان سنجر از شیخ دربارۀ نشان دوستان حق آغاز می‌شود. این نامه‌ها حاوی مباحث عمیق عرفانی در موضوعاتی مانند فقر و صفت فقیر، تربیت مریدان، معنی فضل و توحید، و معرفت آدمی است. شیوه نگارش شیخ در این نامه‌ها ترکیبی از نثر مسجع و روان است که هم از نظر محتوای عرفانی و هم از جنبۀ ادبی حائز اهمیت است.

بخش «مکاتیب منسوب» شامل دو نامه‌ای است که با توجه به شواهد موجود احتمالاً از شیخ احمد جام نیستند، اما به دلایلی در برخی نسخ به وی نسبت داده شده‌اند. مصحح با دقت این موارد را مشخص کرده است.

ضمیمه کتاب شامل بخش‌های نویافته از آثار شیخ احمد جام است که در نسخه‌های مختلف پراکنده بوده و در اینجا برای اولین بار جمع‌آوری و منتشر شده‌اند. این بخش برای پژوهشگران تاریخ تصوف و عرفان اسلامی بسیار ارزشمند است.

تعلیقات کتاب که حدود یک چهارم حجم اثر را تشکیل می‌دهد، شامل توضیحات مفصل مصحح درباره اصطلاحات عرفانی، اشخاص و مکان‌های ذکر شده در متن است. فهرست‌های تفصیلی آیات، احادیث، اشعار و اعلام در پایان کتاب، کاربرد پژوهشی این اثر را افزایش داده است.

این تصحیح که بر اساس چندین نسخۀ خطی انجام شده، منبعی معتبر برای مطالعات عرفان اسلامی و تاریخ تصوف در خراسان بزرگ محسوب می‌شود.

 کتاب دربردارنده مکاشفات و مشاهدات عرفانی است و در مقدمه آن به حدیث نبوی "انّ لربکم فی ایّام دهرکم نفحاتٌ من رحمة ألا فَتَعرَّضُوا لها" اشاره شده است که به معنی "در روزگار شما نسیم هایی از رحمت پروردگارتان می‌وزد، پس خود را در معرض آن قرار دهید" می‌باشد.

صدرالدین قونوی در این کتاب به تبیین برخی از مفاهیم عرفانی و فلسفی پرداخته و از طریق بیان مشاهدات و مکاشفات خود، به توضیح مباحثی مانند وحدت وجود، مراتب تجلی، و مقامات سالکان می‌پردازد. مترجم کتاب، محمد خواجوی، با ترجمه دقیق و روان خود، این اثر را برای خوانندگان فارسی زبان قابل دسترس کرده است.