جامع‌التواریخ (تاریخ اسماعیلیان)

خواجه رشیدالدین فضلاللّه همدانی (در گذشته ۷۱۸ه . ق) طبیب عالم و مورّخ دانشمند در سراسر دوره سلطنت غازان‌خان و جانشین او اولجایتو و در ابتدای سلطنت ابوسعید مقام وزارت ایلخان را داشت. او به واسطه علم و مهارتی که در طب داشت به دربار ایلخان راه یافت و در سایه تدبیر و سیاست به مرتبه والایی رسید. او به عنوان مورّخی برجسته مقامی ممتاز دارد و تألیفات تاریخی وسیعش به لحاظ وسعت و اعتبار و شیوه علمی اعجاب و تحسین محققان را برانگیخته است.

او آثار متعددی از خود به یادگار گذاشته که بخشی در حوزه تاریخ، شماری در معارف دینی نظیر تفسیر، علوم قرآن و احکام و اندکی در طبّ و آئین مملکت‌داری می‌باشد. در این میان جامع‌التواریخ برجستگی خاصی دارد. البته این اثر تألیف مستقیم خود او نیست، بلکه توسط گروهی از محققان و مترجمان و زیر نظر وی آماده شده است. رشیدالدین نخست به فرمان غازانخان، تألیف تاریخ مغول را آغاز کرد.

امّا پیش از آنکه تدوین آن به پایان برسد، غازانخان در سال ۷۰۴ ه.ق درگذشت. این تاریخ در دوره جانشین و برادر وی، سلطان محمّد اولجایتو به انجام رسید. سپس از سوی اولجایتو مأمور شد تا تاریخی عمومی تألیف کند. او این کار بزرگ را شروع کرد و تألیف جامع‌التواریخ پس از قریب به ۴۰ سال به پایان رسید. اثر حاضر بخش مربوط به تاریخ سلاطین خوارزم است. این اثر برای نخستین بار است که بر اساس معتبرترین نسخ تصحیح و به زیور طبع آراسته می‌شود.