تفسیر پنج موضوع قرآنی

ادبیات قرآن ترجمه هفت مقاله در زمینه جنبه های ادبی قرآن است که در فاصله زمانی سال های 1986 – 2006 در کتاب ها و نشریات مختلفی منتشر شده اند.

کتاب «ادبیات قرآن»، ترجمه 7 مقاله قرآنی به قلم «مستنصر میر» محقق پاکستانی الاصل مقیم امریکاست. عناوین این مقالات عبارت است از: پیوستگی سوره؛ تحولی در تفسیر قرآن در قرن بیستم زبان قرآن قرآن به مثابه اثری ادبی شوخی در قرآن گفت‌وگو در قرآن قصه یوسف در قرآن طنز در قرآن. مقالات اخیر به بررسی برخی جنبه‌های ادبی قرآن پرداخته و مقاله نخست را می‌توان به مثابه مدخل و مبنایی برای آن‌ها دانست.

نویسنده سعی کرده از منظر ادبیات جدید غربی به قرآن بنگرد و مسائل را که تا کنون سابقه نداشته در آن جستجو کند. هدف مترجم آشنا ساختن خوانندگان فارسی زبان با این مباحث است و امید دارد که این کتاب پدید آورنده منظری جدید به واپسین کتاب الاهی باشد. مترجم کتاب در ابتدای این اثر می‌نگارد: از انتشار نخستین مقاله در سال 1986 تا آخرین مقاله در سال 2006 ، بیست‌ سال فاصله شده است؛ البته در ترجمه حاضر بنا بر ملاحظاتی ترتیب تاریخی انتشار مقالات رعایت نشده، بلکه سعی شده است حتی‌الامکان ترتیب منطقی مباحث رعایت شود و لذا مقاله «پیوستگی سوره…» که مبنایی برای بحث‌های ادبی بعدی فراهم می‌آورد، مقدم شده و مقاله «زبان قرآن» نیز پس از آن و قبل از مقالات دیگر که به بحث‌های ادبی می‌پردازند، قرار داده شده است؛ زیرا بحث زبانی بر بحث ادبی تقدم دارد.

مقاله «قرآن به مثابه اثری ادبی» نیز بر چهار مقاله بعدی مقدم داشته شده است؛ چرا که چهار مقاله بعدی هر یک به یکی از مصادیق و گونه‌های ادبی می‌پردازد، ولی در مقاله «قرآن به مثابه اثری ادبی» گونه‌های ادبی مختلف به طور کلی مورد بحث قرار گرفته‌اند و این مقاله فتح باب و سرآغازی است بر مباحث مفصلی که در چهار مقاله بعدی آمده‌اند.

مترجم در بخشی دیگر از مقدمه خود می‌‌نویسد: مباحث مطرح شده در این مقالات اغلب کم‌سابقه و بعضا بی‌سابقه است؛ مثل شوخی یا طنز در قرآن و می‌تواند پدید آورنده منظری جدید به واپسین کتاب الاهی باشد.

موضوع کتاب پیش رو، نقد و ارزیابی جریان های ظاهرگرای افراطی در تفسیر قرآن کریم است. در این نوشتار نویسنده به دنبال آن است تا اثبات نماید که اگر چه ظاهر قرآن کریم حجت است، اما اگر بخواهیم همه آیات قرآن را با ظاهرش تفسیر کنیم و در این زمینه افراط نماییم، به کج فهمی قرآن منتهی شده و برخی از حقایق مهم قرآن مغفول خواهد ماند. وی بدین منظور نخست تعریفی از وضع یک لفظ برای یک معنا ارایه نموده و پس از آن ظاهرگرایی در تفسیر قرآن را تعریف نموده است و آنگاه نسبت بین ظاهر و باطن قرآن را بررسی نموده و مراد از ظهور آیات و حجیت آن ها را نیز بیان کرده است. وی فرق میان مدلول لفظی، مدلول معنایی و مدلول سیاقی آیات را نیز تبیین نموده و کاربرد حقیقت و مجاز را در تفسیر قرآن بررسی کرده است. نویسنده در ادامه با توجه به سابقه طولانی تفسیر ظاهری از قرآن و جریان شناسی تاریخی ظاهرگرایان و اخباریان در این زمینه، به بیان مبانی فهم قرآن نزد این قبیل از مفسران و نقد دیدگاه های تفسیری آنان پرداخته و روش های فهم و تفسیر قرآن از منظر آنان را نیز نقد نموده است. وی همچنین مصادیق مختلف ظاهرگرایی در تفسیر قرآن را بیان کرده و تقابل اصولیان و اخباریان در این زمینه را از لحاظ تاریخی مورد بحث و بررسی قرار داده است.