اصفهان قدیم از نگاه سیّاحان و خاورشناسان جهان

نویسنده در پیشگفتار، ذکر کرده است که کتاب‌هایی که درباره تاریخ اصفهان، از دیرگاه نوشته شده است، بیشتر از بین رفته و به دست ما نرسیده است و آنچه هم در دسترس هست، اکثرا ناقص است و نمی‌تواند حوایج یک محقق کنجکاو را برآورده سازد. وی علاوه بر منابع و مآخذ مکتوب، با بسیاری از صاحبان حرفه‌ها و هنرمندانی که در کتاب ذکر شده‌اند، مراوده داشته و خود نزد برخی از آنان، به‌ویژه خطاطان، در سنین جوانی تلمذ کرده است. به این مناسبت، بیشتر شواهد و وقایعی را که ذکر کرده، خود شاهد عینی آن بوده و اطلاعات دست اول و ذی‌قیمتی را برای خواننده، به یادگار گذاشته است.

در فصل‌های مختلف کتاب، توضیحاتی در موارد زیر، به رشته تحریر درآمده است: هنر و هنرمندان سپاهان (خوش‌نویسان)، اسامی آوازهای معروف اصفهان و ذکر خوانندگان و نوازندگان و تصنیف‌سازان، شش قلم نقاشی و تذهیب، مساحان و مصدقین و کارشناسان دهقانی، زرگران و قلم‌زنان و منبت‌کاران، شاهنامه‌خوانان و نقالان اصفهان.

در آغاز کتاب، زندگی‌نامه استاد همایی به قلم خود ایشان، از «همایی‌نامه» نقل شده است و خاطرات بسیار جالبی را در مورد خاندان، دوران کودکی و تحصیلات مربیان و اوضاع تاریخی و اجتماعی دوران مورد نظر در بر دارد.

در بخشی از کتاب، تاریخچه جامعی از خط و انواع آن، که به همت ایرانیان ابداع شده است، ذکر گردیده و نوشته شده است که خط پهلوی در قرن چهارم در اصفهان، متروک بود و قدیمی‌ترین خطی که در اصفهان یافت شده، خط کوفی است. در این بخش همچنین اطلاعات جامعی از وجه تسمیه انواع خطوط، نقل و از استادان انواع خط در اصفهان و در قرن‌های مختلف، یاد شده است.

در قسمت دیگر از کتاب، به اسامی آوازهای مخصوص اصفهان پرداخته شده است. در سرآغاز این قسمت، الحان و آهنگ‌هایی که اختصاص به اصفهان داشته، ذکر شده است.

در مبحث وجودشناسی صفات خداوند چهار نظریه اصلی عینیت، زیادت، نیابت و احوال مطرح است. تحقیقات انجام‌شده در مورد اسما و صفات بیشتر در حوزه معناشناسی است و در مورد تبیین دیدگاه‌های متفکران مدرسه کلامی اصفهان در مورد وجودشناسی اسما و صفات، کار جدی صورت نپذیرفته است.

با جستجو در آثار فیاض لاهیجی، قاضی سعید قمی و علامه مجلسی معلوم گردید دیدگاه‌های متفاوتی در وجودشناسی صفات‌ذاتی دارند که این تفاوت دیدگاه‌ها به خاطر تفاوت مبانی‌شان است. اعتقاد به مبانی فلسفی صدور و اشتراک معنوی، باعث برگزیدن دیدگاه اثبات صفات و عینیت در وجودشناسی صفات و قائل شدن به مبانی کلامی خلقت و اشتراک لفظی، باعث اتخاذ دیدگاه نفی صفات یا نیابت است.