اخلاق، جنسیت و زنان

دین و مفاهیم و آموزه‌های آن نقش مهمی در هویـت‌بخشی، حقوق و سرنوشت زنان در طول تاریخ داشته و مطالعات در حوزه زنان و خانواده بدون بررسی آموزه‌ها و نـگرش‌های دیـنـی نـاکـافی و بی‌سرانجام است. در این اثـر، مقالاتی از استادان به رشته تحریر در آمده که به موضوع فوق پرداخته است و می‌تواند برای دانشجویان رشته مطالعات زنان مفید واقع افتد.

موقعیت زنان در اسلام، همواره مورد توجه بوده است. با ظهور اسلام، زنان حق مالکیت فردی به دست آوردند و حقوق اجتماعی ایشان پیشرفت کرد.

پیامبر اسلام (ص) بر حسب فرمان الهی با شرایط معینی با زنان بیعت فرمود و بر مبنای آن بیعت، زنان را در امور سیاسی و شوون اجتماعی و اقتصادی شریک ساخت. از آنجا که شریعت اسلام با توجه به ویژگی‌های خلقتی زنان و مردان تفاوت‌هایی برای تکالیف، حقوق و نقش‌های آنان قائل شده‌ است، درسنامه پیش رو در قالب منبع درسی رشته مطالعات زنان به تبیین این مباحث پرداخته است.

قرآن کریم از سه نوع عقلانیت سخن گفته‌است: «عقلانیت پیشاجنسیتی» که موضوعش ذات آدمی است، بدون آن‌که به عوارض جنسیتی توجه داشته باشد.

«عقلانیت فراجنسیتی» که شأنی استعلایی دارد و هم زن و هم مرد را شامل می‌شود؛ «عقلانیت جنسیتی» که نظر به تفاوت‌های جسمانی مرد و زن دارد، بدون آن‌که از تساوی حقوق انسانی این دو جنس که مبتنی بر ذاتیات مشترک‌شان است، عدول کند.

در این پژوهش، روایتی زنانه از معرفت‌شناسی و وجودشناسی عقلانیت زنانه در قرآن ارائه شده که نشان می‌دهد بنا بر آموزه‌های قرآنی مشارکت اجتماعیِ خلاق، عقلانی و تمدن‌ساز زنان در کنار مردان موجب می‌شود جهانی زیباتر، آبادتر، آرام‌تر، مهربان‌تر، صلح‌آمیزتر، و عادلانه‌تر شکل گیرد.

کتاب زن در تورات و قرآن با مقایسه تطبیقی زن در متون مقدس (عهد عتیق و قرآن) به‌ویژه در ماجرای آفرینش، اخراج از بهشت، داستان پیامبران (ابراهیم، یوسف و موسی علیهم‌السلام)،  ظرایف جالبی از تفاوت‌ها در قرائت و نگاه را ارائه می دهد.

مانند مقایسه تطبیقی احکام (ازدواج، طهارت، زنا و حجاب) و حقوق (ارث و طلاق) در شریعت موسوی و شریعت محمدی.

این کتاب همچنین اطلاعات موجز و مفیدی از عهدین (عتیق و جدید) و تلمود (شریعت شفاهی) و شیوه اجتهاد علمای یهود در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. نویسنده برخلاف مدل رایج، نسبت به عهد عتیق و سایر متون شریعتْ‌بنیادِ یهودیت با احترام سخن می‌گوید؛ هرچند با ادب پژوهشی تصریح می‌کند: «ذکر این مباحث نه دلیل بر درستی این اعتقادات است که اساساً این پژوهش را سودای داوری نیست و مباحثی از قبیل تحریف، نقد تاریخی و نقد متون مقدس را در این مقال نخواهیم آورد.»

در طول تـــاریـخ عـلـوم انــسانی الهی‌دانان متعددی به نقش و جایگاه زنان و نگاه ادیان به این جایگاه روایتگری و داوری نموده‌اند. بسیاری از این گزارش‌ها و مقالات علمی با این نگاه، دستخوش تعصب‌ها و نگاه‌های درون دینی یا بررسی‌های خارج از عرف‌ها و جایگاه‌های علمی است. برای مطالعه و بررسی دقیق به جایگاه زنان در دو آئین بزرگ اسلام و یهودیت لازم است به متون مقدس به جای مانده و مورد اعتماد و پذیرش این دو دین مراجعه کرد. نوشتار حاضر در مقام قضاوت و داوری بین دو آئین اسلام و یهودیت نسبت به جایگاه زن نیست، بلکه به نوعی گزارشی از میان تعالیم و قوانین این دو دین و نگرش آنها بر مقام زن در جهان‌بینی قرآن و تورات و نگاهی به نهادهای رفتاری این دو متن مقدس در حوزه زنان است.